Παλιά Ραιδεστός: Ιανουαρίου 2017

Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2017

Dimitrios A. Mavridis: A short history of Rhaedestos (Translation from the greek text by courtesy of Periklis Daltas)

The town now known as Tekirdağ goes back many centuries. During that time, it acquired a long succession of names, which mark its course through history and its dynamism. It was at the coastal area where present-day Tekirdağ is situated that colonizers from Samos arrived during the second wave of Greek colonization in the 6^th c. B.C. The township thus set up was named Bisanthe. During the classical era, Bisanthe passed under Athenian rule and served as a centre where the rich agricultural produce of Thrace was gathered. What little archaeological remains survived the centuries finally disappeared altogether during the intensive (re)building of recent times that has also transformed many other Turkish towns, big and small. A few ancient coins minted in Rhaedestos during its Athenian era were found in neighbouring Panidos. They are having the inscription ΒΙΣΑΝΘΗΝΩΝ. Ancient Greek and Roman historians do not provide much information on Phaedestos, and only mention it occasionally. (Mamoni 2001, Mavridis 2003, Papakostas 2010)

During the early Byzantine centuries, Rhaedestos was known as Resisto or Registo. It was fortified by Justinian I against marauders from the interior looking for a way to the sea through Thrace (Procopius – 1971 edition). Rhaedestos developed into a centre of commerce and economic activity, and its numerous names provide evidence for its move from a static agricultural way of life to a commercial one: Rhaedestos, Redestas, Redestos, Redisco, Rodesto, Rodestol, Rodestus, Rodischo, Rodistus, Rodosto, Rodostus, Roesto, Rostho, Rothostoca, Rudischo, Rudustu και Ruysto (Külzer 2008), and more recently Tekfur Dag and Tekirdağ. Writers’ and travelers’ comments are now enthousiastic and complimentary.

The earliest settlement of some note in the neighbouring area was the sister town of Perinthos or Heracleia, at a distance of 30 klm from Rhaedestos.

The course of Rhaedestos through time begins in pre-history, as we now know thanks to an abundance of remains that archaeologists have dug up in Thrace. During archaic and classical times, Thrace was organized in domains relative to the tribal make-up of the population. The land of Thrace is interspersed with burial mounds and monuments of kings and noblemen from those times.

During the 4^th and 5^th c. BC, Thrace was hellenicised, and in the 1^st c. BC it was conquered by the Romans. In 50 AD, Perinthos became the administrative centre of the Roman province of Thrace.

In the 5^th c. AD, Thrace came under the rule of the Byzantine Empire. Its fertile lands combined with its short distance from Constantinople proved very advantageous for Rhaedestos. Thanks to the stability brought about by Byzantine rule, Rhaedestos became prosperous and developed a social order and tradition of its own.

Heracleia or ancient Perinthos, also a colony of Samos, “ancient and renowned” according to Tacitus, was the capital of Thrace. Perinthians called their home town “dittothalassousa” or twin-sea town, an appellation that appears on ancient coins of Perinthos. In later times, Perinthos was overshadowed by Constantinople and neighboring Rhaedestos. St. Andrew the Apostle preached here and instituted the first Metropolis on European soil, that of Heracleia, one of whose bishoprics was Rhaedestos.

Following the collapse of the Western Roman State, Heracleia, which was by now second in importance only to the town of Byzantium, became the see of the first Metropolitan district of the Byzantine Church. That event safeguarded, according to the Byzantines, the Apostolic and Ecumenical character of the Patriarchal See of the New Rome and refuted the Roman Catholic claim of Rome’s primacy. As a consequence of Heracleia’s decline, the Metropolis of Heracleia became the Metropolis of Heracleia and Rhaedestos in 1694 (Mavridis 2003). In the 18^th c., the Metropolis of Heracleia and Rhaedestos was fortunate to have at its helm the following five metropolitans, all hailing from the island of Leros: in chronological order, Gennadios, Gerasimos, Methodios, Meletios and Ignatios. There are numerous references in historical records of their contribution to education and to the amelioration of social conditions. They erected churches and spent large sums of money on education. They were men of letters. They wrote noteworthy treatises and were instrumental in the enhancement of social responsibility and general education.

According to Procopius, Rhaedestos was considered “chorion eulimenon”, a place blessed with a fine harbour, so much so that Justinian “erected a town, safely fortified and of an impressive size”. The powerful walls of Rhaedestos were raised to the ground by the Bulgarian leader Crummus in 813. They were later re-built, and Rhaedestos remained a walled town until it was taken by Gazi Suleyman Pasha in 1357. In the 13^th c., Catholic monks ran a hostel in Rhaedestos for Western pilgrims on their way to and from the Holy Land.

There was a long tradition of communal and charitable ethic in Rhaedestos (Mavridis 2003). In 1071, the scholar Michael Attaleiates (1030-1080), who was also a self-made businessman, senator and judge, set up a poorhouse in Rhaedestos, where he owned extensive lands and other property. That charitable institution was near Christ’s Church, where Rüstem Paşa Mosque is now situated. It was housed in an old building, which had been ruined during an earthquake and was subsequently repaired (Mamoni 2001, Mavridis 2003). Attaleiates became more widely known as the author of a History that covers the troubled period 1034-1080.

Attaleiates’s poorhouse functioned on the basis of written rules and was endowed by its owner with sufficient funds for its continued operation. (Dumbarton Oaks 1). The author of the rule book was Attaleiates himself, and in it he also included his thoughts on how to achieve the longevity of the institution, which he entitled “Poorhouse of the Pan-Oectermon” or of the All Merciful Christ. He was wary of the State as it tended to antagonize private charitable institutions and go after their property. The document contains detailed information about the town and the Castle of Rhaedestos or Kastron, as the town was also referred to. (Dumbarton Oaks 1). In reference to the latter appellation of the town, the inhabitants of the inner section of Rhaedestos were until recently known as Kastriani[1]. Based on the topographical information given by Attaleiates in his rule book, one could attempt to reconstruct the map of the town in the 11^th c. Attaleiates mentions the existence of ecclesiastical buildings outside of the western gates, where he had erected and operated rented accommodation.

The central section of Rhaedestos forms an obtuse-angled triangle, whose longest side coincides with the coastline of Propontis or Sea of Marmara. In that inner area, there are no mosques or minarets. It is possible that the Kastron of Rhaedestos with its four gates was planned in accordance to the mystical Roman and Byzantine urban planning tradition, whereby the town was sanctified with sacred symbols or temples. However, we know so little as yet about the Byzantine churches of the town that we cannot yet pursue such a line of enquiry. The only Byzantine temple in the town was, until 1935, the small church of Panagia Revmatokratorissa or of the Virgin Mary, our Lady of Streams, by the sea front. But even that monument had lost many of its Byzantine features as a result of repeated repair and reconstruction work.

For a long time after the town was conquered by the Ottoman Turks in 1357, the inner section of Rhaedestos was only inhabited by Romiots or post-Byzantine Greeks. As far as I know, Xanthe is the only other town in Thrace with the same privileged living arrangement. It seems that the economic clout of the Hellenic communities in those two towns, the result of the commerce of agricultural products and especially tobacco, which was entirely in Greek hands, made them irreplaceable. An additional explanation might be that the two towns were not taken by the Turks but negotiated their surrender. According to oral tradition that has come down to the present day, Rhaedestos surrendered to the enemy after putting up a fierce resistance round its walls and more specifically at a place now known as Şehitler Meşari or Graveyard of the Martyrs. The Pact containing the conditions of surrender was preserved in the library of the Metropolis until the great fire of 1826. One of the conditions was that the people of the town were exempt from providing food and lodgings to Ottoman soldiers. That condition proved of great importance for the economic state of the town as Rhaedestos became a meeting point for Ottoman armies campaigning in Europe.

Subsequently, however, newcomers took over central Rhaedestos and the displaced Christians moved to seaside quarters. It is not known which of the Byzantine churches remained in the hands of the Romiot community.

In 1556, during the reign of Sultan Suleiman the Magnificent, Vizier Rüstem Paşa decided to erect in Rhaedestos an Islamic külliye[2], which would be a manifestation of the ideal of Islamic town planning according Ottoman tradition. The külliye, a complex of public buildings (Mavridis 2010), was erected where the Byzantine Christ’s Church had been, at the Castle of Rhaedestos. Its construction necessitated a large labour force, which came from Armenia.

The Greeks of Rhaedestos were mostly urban and had traditionally been engaged in commerce, mainly in the transport business, which brought great wealth to some of them. Romiot merchants and craftsmen were organized in guilds in accordance with Turkish rule in Thrace. Guilds managed their affairs on the basis of written constitutions. Rhaedestos had for a long time been an important commercial centre. According to Michael Attaleiates, “There is a great number of carts carrying grain to the fortress of Rhaedestos” (Kanakis 1997).

In the 11^th c., during the reign of Michael Doucas, the controversial Logothete tou Dromou or Postal Logothete and acting prime minister Nicephore, nicknamed Nicephoridzes or Little Nicephore, took reformative measures to reconstruct the economy of the State. He set up a Fundakas or great store house in Rhaedestos to monopolize the commerce of wheat and safeguard provisions for Constantinople, as well as to achieve a fairer taxing system and curb profiteering. The Fundakas was managed by a fundakarius, who imposed tax duties and allocated the grain to sitokapiloi or merchants of grain, who owned shops within the Fundakas, not dissimilar perhaps to those in operation today. The results of the reformative measures were disappointing and gave rise to public discontent which developed into an uprising and the destruction of the storehouse. It is not known if apart from Rhaedestos there were such storehouses in other cities of the empire too.

As a result of the Turkish conquest, regularity returned to Thrace, as can be gleaned from foreign travelers’ impressions and comments. For instance, Daniel Philippides and Gregorios Constantas write in their Neoteric Geography (1781): “Rhaedestos, a renowned city, great and populous, the see of an Archbishop.” Also, Geoffroi de Villehardouin, crusader and chronicler, writes in his De la Conquête de Constantinople (1204) about Rhaedestos: “… inhabited by Greeks …very rich, strong and big … among the best cities in Romania [Easter Roman Empire] … situated at an excellent location ...” As for Markos Antonios Katsaites (1742), his opinion of Rhaedestos is that it is “a glorious city, among the most interesting in Turkey”.

In the 12^th c., Venetian merchants settled in Rhaedestos. The Emperor had signed a treaty with the Venetians ceding them trade privileges. In 1202 Rhaedestos became a Venetian possession during the 4^th Crusade. Following the breakup and partition of the Empire in 1204, Rhaedestos, like other commercial towns of Propontis, passed into Venice’s share. In the 13^th c., Genoa took over from Venice. The ruthless Catalan Society took possession of Rhaedestos in 1306 and because of its central position used it as a base for its operations. Many Greek inhabitants were put to the sword. In the 14^th c., Rhaedestos was inundated with Catalan and Italian merchants, who took advantage of the failing Empire. Until recently, Levantine merchants, descendants of the early Western Catholics who settled there, still lived in the town. The Capuchin Robert de Dreux described Rhaedestos in 1667 as “… a most beautiful and busy commercial town … connected to Constantinople by daily transport services.”

In an entry dated 28.5.1720, Kelemen Mikes (new edition 2000) described the town as follows: “pleasant, picturesque, very big and sophisticated, with surrounding fields cultivated so that they look like well-tended gardens … it presents a pleasant view that delights the eyes … built on the coast, surrounded by vineyards … good and abundant food …”.

Kelemen Mikes also stated in 1721 that Rhaedestos was divided in four quarters severally inhabited by Romiots, Turks, Armenians and Jews, so that the various nationalities did not mix. As a result, when the town was hit by cholera, which was quite frequently, the epidemic was often contained within a single nationality and did not affect all quarters.

During the first three centuries following the Turkish conquest, Thrace’s economy shrank, closed in upon itself and ceased trading with the outside world. At the same time, there was massive movement of Greek populations from the Aegean islands towards Asia and Thrace, and from mainland Greece to Asia Minor. Greek communities that took up trade enriched themselves and molded the identity and character of wider Greek populations around them. The wider Rhaedestos area with its 28 Ganochora villages and its ample stretches on the slopes of the Sacred Mountain (Tekfur Dag) attracted large numbers of Greek settlers from the Aegean and the Peloponnese.

Thanks to such favourable conditions, in the late 17^th c., Rhaedestos had risen again to be a centre for the concentration and exportation of the rich agricultural produce of the Thracian interior: wheat, barley, rye, oats, canary seed, linseed, sesame, leather, dairy products, cloth, woven fabrics. Kelemen Mikes, the Hungarian political figure and essayist, wrote in 1721 that at harvest time around 300 carts loaded with agricultural goods thronged into the town each day. Farmers and cattle raisers from Adrianople, Kessane, Saranda Ecclesies, Vizye, Arkadioupolis, Ganochora and Makra Gefyra drove to Rhaedestos their ox-drawn carts and camel caravans loaded with their produce.

Business transactions took place in the market and the coffee houses, behind the commercial buildings still surviving. Wholesale merchants, mainly Greeks, bought and stored the agricultural goods, and subsequently resold them and shipped them to Constantinople and the great harbours of Mediterranean Europe. Ships brought to Rhaedestos olive oil, produce from the islands of the Aegean, soap, oranges and lemons, textile goods, mechanical equipment and colonial products. Trade activity in Rhaedestos was supported by artisans and craftsmen, mostly Romiots, organized in guilds. There were also numerous Armenians, who had moved to Rhaedestos from the East, and they made a living as merchants or craftsmen, mainly blacksmiths or tsilingires, who forged farm tools. At the start of 20^th century, there were three banks operating in Rhaedestos, the "Bank of Mytilene" being one of them.

Since Byzantine times, Rhaedestos served as a place of exile for persons of importance. In 1720, the Hungarian revolutionary Prince Francis Rákóczi II, a fugitive in the aftermath of the Treaty of Karlowitz of 1699, lived in Rhaedestos as an exile until his death in 1735. He was attended by a great entourage of courtiers, fellow fighters and collaborators, among whom was the above mentioned writer Kelemen Mikes (modern edition 2000). The Hungarian exiles bought a group of houses in today’s Frangomachalas and had them interconnected via subterranean tunnels. There were still some of their descendants living in Rhaedestos in the late 19^th c.

It is not known how the construction and use of wooden houses was established as the predominant architectural type in Northern Aegean, Propontis, and along a large part of the Black Sea coast. Neither is it known when Rhaedestos came to be entirely built up of wood. The only constructions not made of wood were those belonging to the State and the Church, which were made of stone as a status symbol and also in the interests of longevity. As a result, the town gave the impression of a mass of dark wood spread out along the sea front. The various quarters constituted a succession of grey wooden houses of characteristic uniformity. Rhaedestos is completely lacking in multiform eclecticism, characteristic of 19^th c. cities, as well as in the Western version of eclecticism adopted by the Ottoman Empire in the context of its effort towards modernization.

Extant wooden houses are today in their final stage of disintegration, and can be found in small groups or individually surrounded by a sea of blocks of flats. Legally of course they are protected as listed properties, which is probably a mistake, as being surrounded by concrete blocks they are aesthetically devalued as well as exposed to a multitude of agents of further decay. What would have saved them would have been to declare the whole area as preservable.

Under Ottoman rule, the force that kept Eastern Hellenism together was the Eastern Orthodox Church. The conquering Turks, who were experienced in the political life of Central Asia as well as in the management of large numbers of sheep and goats, devised original administrative schemes as shepherds of people. One of them proved of great importance for the Greeks: it was the Romiot Millet (Turkish milliyet or nationality), which included all Christians of the Eastern Orthodox Church. The Turks granted privileges to the Patriarch of Constantinople so that the cohesion of the Romiot Millet would be maintained and relations between conquerors and the conquered would be unproblematic. The Church realized the importance of the measure and organized itself so that it would govern the whole of the Orthodox Millet without the intervention of the Ottoman administration. The Millet system proved so efficient and productive that it lasted from 1453 to 1920, and vestiges of it are still in existence. The Romiots did their best to preserve their privileged status and draw maximum advantage from it. Thus, communities were organized in independent administrative units governed by their elite members, the Demogerondes or Elders. Each community was headed by the local Metropolitan.

The effects of the Crimean War of 1854 as well as the Tanzimat or Reorganization, i.e. the social reforms of 1839 and 1855, which granted privileges to minorities, were of great benefit to Ottoman Greeks, who rapidly rose socially and formed part of the urban class of the Empire. The social and economic success enjoyed by the Greeks of the Empire was the result of the free hand granted by the Ottoman State to the many minorities within its borders. Greeks were particularly successful in the arts and sciences, economy and commerce. Thanks to their cosmopolitanism, they were able to compete for the top positions in the economy, since they could not have a career in the public administration or the army. They spoke foreign languages, they travelled a lot, and they felt at home in contemporary international contexts. Greeks were dominant in commercial and industrial enterprising as well as in banking.

Education was the field par excellence for Romiot activity and creativity. It was there that Tanzimat legal provisions allowed a wide scope of action to school committees and community administrators. As of the 17^th c., communities began to build schools and employ qualified teaching personnel.

The Greek communities of the Ottoman Empire constitute a significant, though little known, success story. Thracean Hellenism was able to overcome the adverse conditions of the first centuries after the fall of the Byzantine Empire and regroup. The age-long political tradition of the Greeks is centred upon their gathering for the ecclesiastical Eucharist in the context of the community system of self-government. The community institution dates from the mid-Byzantine era, when, according to historical records, there were communities governed by “the prominent citizens and fathers of towns”. Community self-government was characterized by responsible social democracy, solidarity, charity, organization of tradesmen in guilds and great emphasis on education. It is in fact a successful political system, based on direct democratic decision-making and centred on the concept of the human Person. Community organization was completed with the setting up of schools, and formed part of the system of privileges enjoyed by The Church. At the same time, Romiot tradesmen formed isnafia or guilds (Turkish esnaflar). Isnafia were closely knit societies of fellow tradesmen, a continuation of a Byzantine practice. The Ottoman State did not object to isnafia as they made economic sense.

The zimmi, i.e. the non-Muslim peoples of the Bible living in the Ottoman Empire left behind their second-rate status as conquered subjects thanks to the Treaty of Küçük Kaynarca of 1774, as well as the Tanzimat reforms of 1839, and rose to the urban class. Those were mainly the Romiots of the historic Hellenic East, organized in communities that were politically subjugated but culturally and economically thriving. The Greek communities were conscious of their historical and cultural identity.

In the 19^th c., cultural societies appeared whose objective was the promotion of education, an area on which communities put a lot of stock. The first such society was the Hellenic Philological Society of Constantinople of 1861 (Mamoni 1968, Mavridis 2003, 2006), which was very actively engaged in the organization of education for Greek youth. Soon after, many similar societies were instituted throughout Thrace. In 1872, the Educational Society of Adrianople was set up. Members of such societies addressed each other as “brothers”. Such developments were intensified in the context of nationalistic rivalries in the Balkans around, and mainly after 1878. In view of the awakening of Bulgarian nationalism and of the threat posed to the Romiot national identity by Pan-Slavism and related activities undertaken by the Bulgarian Exarchate, the Greek bourgeoisie of Constantinople sprang into action.

In 1871 the Thracean Educational Society of Rhaedestos was set up, and in 1897 it was relaunched as the Bizanthe Reading Society. Rhaedestos thus set an example which was followed by other communities all around it. At the beginning of the 20^th c., there were similar cultural associations even in small villages, especially in the Ganochora area. The various societies of Macedonia and Thrace were supported by the Association for the Dissemination of Hellenic Letters, which was founded in Athens in 1869 under the aegis of the Ministry of Foreign Affairs.

The aim of such societies was mainly to improve the educational standard of the young and also of adults, and through education to strengthen their sense of national identity. Their campaign was an aspect of the emergent Hellenic national ideal. At the forefront of the trend to set up and run such cultural societies were bourgeois merchants and artisans, who exhibited impressive zeal in the pursuit of the education of the young. Their dedication satisfied their feelings of nationhood and was a source of pride.

The members of Romiot guilds were also mobilized to contribute voluntary personal labour. Builders worked without pay to erect school buildings and society headquarters, whereas rich businessmen vied for the offer of donations. It was in that context of selfless competition that the ideal of the community or national benefactor emerged among the rich merchants. The most prominent benefactors in Rhaedestos were the following: Stavros and Paschales Georgiades (Georgeadeion Boys’ School and Nursery), the wholesale merchants of grain Constantinos and Georgios Theodorides (Theodorideia Ekpaedevteria or Educational Establishments) and K. Constantinides. Greeks took pride in their societies and saw them as evidence of the special character of their culture and history. (Mavridis 2003)

The Society of Rhaedestos housed a library and reading room, a collection of antiquities from the wider area of the town, a coin collection, a picture gallery, and a hall for the town band. In the basement, facing the seafront, there was a refectory. The Society held regular feasts and balls. Its archaeological collection is now housed in the museum of Thessalonike.

Rhaedestians were also inspired by their religious faith to erect new churches and repair those frequently destroyed by earthquakes or endemic fires. A great number of churches are mentioned in historical records, which have since disappeared without trace. Rhaedestians also excelled in church chanting, and its cantors and ecclesiastical music teachers were known over a wide area covering Propontis and the Aegean.

The French archaeologist A. Dumont, who travelled in Thrace in 1868, wrote that the Greeks managed to preserve their language and civilization in spite of their having been through very adverse historical times. Their attachment to their learned tradition is particularly noteworthy, as is the survival of an ethos based on age-long tried and tested traditions. On those foundations, education paves the way towards spiritual revival and the acquisition of solid knowledge.

Also, in 1871 the correspondent of the French Review of Two Worlds was impressed by the Greeks’ commitment to education. That commitment is still going strong, though occasionally in a formalistic kind of way. According to historian George Finley, revolutionary Greeks exhibited a lower percentage of illiteracy compared to their contemporary Western Europeans.

As a characteristic example, Finley noted that the humble teacher of an obscure village near Rhaedestos owned a library with classical Greek books. He was impressed by Greeks’ determination to preserve their national cultural identity, and by the ubiquitous and dominant presence of sophisticated Greek communities. In contradistinction, he added, the first book in Bulgarian was published as late as 1806.

Today’s efforts on the part of Eastern Greeks and their descendants towards the preservation of historical memory harks back to that old community spirit.

The world-wide upheavals and restructuring of the international status quo during the first two decades of the 20^th c. radically affected individual lives. Great numbers of people were obliged to emigrate in the aftermath of the redrawing of national borders and redistribution of territories. Rhaedestos/Tekirdağ changed in character as a result of the international maelstrom that swept away peoples and empires. Its numerous Armenian inhabitants left for the East. The Greek Rhaedestians had to emigrate to Greece, as provided in the Treaty of Lausanne, though their departure preceded the signing of the treaty. The totality of the movement of peoples that took place before the Lausanne Treaty falls within the so called Exchange of Populations agreement. Tekirdağ, like so many other towns of the East, loses its cosmopolitanism and multiculturalism and acquires a homogeneous character.

Since the early 1960s, Tekirdağ has followed the path of other developing towns, and, thanks to the rich agricultural lands surrounding it, has grown into an advanced, though not particularly charming, Europeanized city. Recently, new industrial installations have added a touch of modernism and entrepreneurialism to it. Nevertheless, its historical depth is in evidence throughout the city.

Bibliography:

Αποστολίδης Μυρτίλος: "Κώδικες Ανατολικής Θράκης", Θρακικά 18, 1943

Ατταλειάτης Μιχαήλ: "Διάταξις επί τω παρ' αυτού συστάντι πτωχοτροφείω και τω μοναστηρίω", στο Κ. Ν. Σάθα, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, τόμος 1, Βενετία, 1872.

Ατταλειάτης Μιχαήλ: Ιστορία, Εκδόσεις Κανάκη, 1997

Βακαλόπουλος Κωνστ.: Διωγμοί και γενοκτονία του Θρακικού Ελληνισμού-Ο πρώτος ξεριζωμός (1906-1917), Ηρόδοτος, 1998

Βακαλόπουλος Κωνστ.:: Η ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού-Θράκη, Κυριακίδης, 1990

Βακαλόπουλος Κωνστ.:: Η Θρακική Έξοδος (1918-1922), Ηρόδοτος, 1999

Βαφειάδης Νικ.: Εκκλησιαστικαί επαρχίαι της Θράκης, Εταιρεία Θρακικών Μελετών, 1953

Βιλλαρδουίνος Γοδεφρίδος: Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, Χατζηνικολή, 1985

Βογιατζής Γ.: Η πρώϊμη Οθωμανοκρατία στη Θράκη, Ηρόδοτος, 1998

Βουραζέλη-Μαρινάκου Ελ. : Αι εν τη Θράκη συντεχνίαι τών Ελλήνων κατά την Τουρκοκρατία, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1950

Γαβριήλ Αθηνά: "Γανόχωρα Προποντίδος. Η Χώρα 1600-1922", Εταιρεία Θρακικών Μελετών, Δημ. Αρ.50, 1956

Γεδεών Ι. Μανουήλ: "Γανοχώρων εκκλησιαστικαί παροικίαι", Εκκλησιαστική Αλήθεια 36, Κωνσταντινούπολη, 1912

Γεδεών Ι. Μανουήλ: "Μνημεία λατρείας χριστιανικής εν Γανοχώροις", Εκκλησιαστική Αλήθεια 36, Κωνσταντινούπολη, 1912

Γεδεών Ι. Μανουήλ: Μνήμη Γανοχώρων, Πατριαρχικόν Τυπογραφείον, 1913

Γεδεών Ι. Μανουήλ: "Πέντε συγγενείς εκ Λέρου Αρχιερείς της Ηράκλειας", Θρακικά 5, 1934

Γεραγάς Κ.: Αναμνήσεις εκ Θράκης, 1920-1922, Εστία, 1926

Γερμίδης Άγγελος: "Τα Γανόχωρα Ανατολικής Θράκης" , Θρακικά 46, 1972

Γριτσόπουλος Τάσος: "Συμβολή εις την εκκλησιαστικήν ιστορίαν της Ραιδεστού", ΑΘΛΓΘ, 1953

Dumbarton Oaks Studies, Byzantine Monastic Foundation Documents, Volume 1, Attaleiates: Rule of Michael Attaleiates for his Almshouse in Rhaidestos and for the Monastery of Christ Panoiktirmon in Constantinople, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington. D.C., 2000

Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού: Επιχειρήσεις εις Θράκην, (1919-1923), 1969

Ζήσης Ευστρ: "Διάφορα Αυδημίου", Θρακικά 5-8, 1934-1937

"Θρακικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος εν Ραιδεστώ". Έκθεσις των πεπραγμένων από της συστάσεως αυτού μέχρι τέλος του Γ΄ έτους, Κωνσταντινούπολις 1884

Isaak Benjamin: The greek settlements in Thrace until the Macedonian conquest, I. J. Brill, London, 1988

Ιωάννου Γιώργος: "Η Παναγία η Ρευματοκρατόρισσα", στο Η Σαρκοφάγος, Αθήνα, 1971

Johnes A. H. M.: Cities of the Eastern Roman Empire, Oxford University Press, 1937

Κατσαΐτης Μάρκος Αντώνιος: Ταξίδια του 1742. Βορειοδυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, Προποντίδα, Κωνσταντινούπολη, Εκδόσεις Ενώσεως Σμυρναίων, 1972

Kelemen Mikes: Letters from Turkey, Kegan Paul, London, 2000

Κζούνη Σμαρώ: Η μητρόπολη του Γάνου και Χώρας της Ανατολικής Θράκης, Θεσσαλονίκη, 1998

Κιζλάρης Θανάσης: "Από τα χωριά Σιμιτλί και Σχολάριο", Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης 4, 1985-1986

Κοτζαγεώργη Ξ.-Δ. Παναγιωτακόπουλου: Νεότερη και σύγχρονη ιστορία της Θράκης-Βιβλιογραφικός οδηγός, ΙΜΧΑ, 1993

Κουρίλας Ευλόγιος: Αγιασμάτιον Θράκης και Κωνσταντινουπόλεως, Αθήναι, 1958

Κουρίλας Ευλόγιος : "Βιογραφικός κατάλογος μητροπολιτών Ηρακλείας", Θρακικά 38, 1958

Κουρίλας Ευλόγιος : Heraclia Sacra, Αθήναι, 1957

Külzer Andreas - Koder Johannes : Tabula Imperii Byzantini, Band 12 , Ostthrakien (Europe), OAW, Wien, 2008.

Λουκοπούλου Λουϊζα: "Contribution à l' historie de la Thrace Propontique durant la periode archaique", Μελετήματα 9, Κέντρον ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητος, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα, 1989.

Μαμώνη Κυριακή: "Ανέκδοτη ιστορική περιγραφή Ραιδεστού", Περί Θράκης, τόμος 1, ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη, 2001

Μαμώνη Κυριακή : "Από την ιστορίαν και δράσιν των συλλόγων Ραιδεστού Θράκης", Μνημοσύνη 2, 1968-1969

Μαμώνη Κυριακή : "Η εκπαιδευτική και φιλανθρωπική αδελφότης Κωνσταντινουπόλεως και τα σχολεία της Θράκης", στο Η ιστορική και αρχαιολογική και λαογραφική έρευνα για την Θράκη, ΙΜΧΑ, 1988

Μαμώνη Κυριακή : Σύλλογοι Θράκης και Ανατολικής Ρωμυλίας (1861-1922), ΙΜΧΑ, 1995

Μανουήλ-Κορφιάτη Θεοδοσία: Η Ραιδεστός, Θεσσαλονίκη, 1985

Μανουηλίδης Φ.: "Πόλις και Νομός Ραιδεστού", Θρακικά 24, 1955

Μαραβελάκης Α.-Βακαλόπουλος Α.: Αι προσφυγικαί εγκαταστάσεις εν τη περιοχή Θεσσαλονίκης, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1955

Μαυρίδης Α.Δ. - Τσιγάρας Χ.Γ. , Γενισέα, Νέα πόλη του Νέστου-τόπος συνάντησης πολιτισμών, Δήμος Βιστωνίδος, Γενισέα 2010.

Μαυρίδης Α.Δ., Από την Κωνσταντινούπολη στη Ραιδεστό - Σε αναζήτηση της νεοελληνικής ταυτότητας, ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη 2003.

Μαυρίδης Α.Δ., Από την Ιστορία της Θράκης 1875-1925, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη, 2006.

Μήλλας Ακύλας : Προποντίδα, μία θάλασσα της Ρωμιοσύνης, Λ. Μπαρζιώτη, 1992

Μπελιά Ελένη: Εκπαίδευση και αλυτρωτική πολιτική. Η περίπτωση της Θράκης 1856-1912, ΙΜΧΑ1995

Ντογραμμαντζής Ι. : "Το Σκουλάρι Γανοχώρων Θράκης", Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης 4, 1985-1986

Οικουμενικό Πατριαρχείο: Μαύρη βίβλος διωγμών και μαρτυρίων 1919, Αρσενίδης

Ortayli Jeber: "Rodosto (Extention en Marmara de la via Egnatia en XVIe siecle)", στο The via Egnatia under ottoman rule, Crete University Press, Rethymnon, 1996

Παπαζώης Δ. Τριαντ.: Τό αρχαίο Πάνιο (Πάνιδο) Ανατολικής Θράκης, Θεσσαλονίκη, 1988

Παπακώστας Γιάννης: Διά τον σύνδεσμον του απανταχού Ελληνισμού, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Αθήναι, 2010

Πολυχρονίδου-Λουκοπούλου Λουίζα: "Αρχαιότητα" και "Αρχαιολογία της Νοτιοανατολικής Θράκης", στο Η ιστορική, αρχαιολογική και λαογραφική έρευνα για την Θράκη, ΙΜΧΑ, 1988

Σακελλαριάδης Σπήλιος: Πόλεις και θέσμια Θράκης και Ιωνίας εν τη Αρχαιότητι, Αθήναι, 1929

Σαμοθράκης Αχ: Λεξικόν γεωγραφικόν και ιστορικόν της Θράκης. ΑΘΛΓΘ 28, 1963

Satkin Münir: Tekirdağ eski ahsap ev süslemeleri, Tekirdağ, 1999

Satkin Münir : Tekirdağ eski ahsap evleri, Tekirdağ, 1996

Schönert-Geiss Edith: Die Münzpragung von Bisante, Dikaia, Selymbria, Berlin, 1977

Σοϊλεντάκης Νικ.: Ιστορία του Θρακικού Ελληνισμού, Πιτσιλός, 1996

Σταματιάδης Επαμ.: Οι Καταλανοί εν τη Ανατολή, Αθήναι, 1869

Σταμούλη-Σαραντή Ελπινίκη: Ανατολική Θράκη, Η Σηλύβρια με τα γύρω της χωριά, Αθήναι, 1956-1958

Συλλογικό: Ραιδεστός-Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 2016

Tekirdağ Valiğli: Tekirdağ, Tekirdağ, 1992

Τσελεμπή Ε.-Κοβέλ Τ.: Από Κωνσταντινουπόλεως εις Αδριανούπολη, Εκάτη, 1993

Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως: Θρακική προσωπογραφία, Ρήσος, 1991

Ψάλτης Στ.: Η Θράκη και η δύναμις του εν αυτή Ελληνισμού, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, 1919

[1] I owe that piece of information to Nikos Pantazopoulos, of Rhaedestiniot extraction.

[2] The word is of Persian provenance (kull = the whole), and refers to a central concept in Turkish town planning. A külliye normally is a complex of buildings centered on a mosque and managed as a single institution, incorporating social, administrative and religious functions. A typical külliye would contain, among others, a market place, a mosque, a school (medrese), a poorhouse (imaret), a bath (hamam), a hospital, public fountains (sebils), an inn (han), a cemetery and administration buildings. Külliyes existed in the great Islamic cities of central Asia such as Samarcand and Esfahan, but also in cities on European ground partly re-built by Ottoman Turks such as Adrianople and Constantinople.

Μια σύντομη ιστορία της Ραιδεστού.

Η πόλη του σημερινού Tekirdağ έχει μακραίωνη ιστορία, αλλά και πολλά ιστορικά ονόματα, πράγμα που δείχνει καθαρά την ιστορική της πορεία και τον δυναμισμό της. Στο σημείο της ακτής, όπου απλώνεται το σημερινό Tekirdağ εγκαταστάθηκαν τον 6^ο π.Χ. αιώνα, κατά το δεύτερο ελληνικό μεταναστευτικό κύμα, Σάμιοι άποικοι. Η πολίχνη που ίδρυσαν ονομάσθηκε Βισάνθη. Κατά την κλασσική εποχή η Βισάνθη βρέθηκε υπό την κυριαρχία των Αθηναίων και χρησιμοποιήθηκε ως κέντρο συγκέντρωσης της πλούσιας αγροτικής παραγωγής της Θράκης. Τα ελάχιστα αρχαία υπολείμματα εξαφανίστηκαν, όπως γίνεται σε όλη την Τουρκία, με την έντονη ανοικοδόμηση των πόλεων και των οικισμών. Τα λίγα αρχαία νομίσματα της πόλης κομμένα κατά την Αθηναϊκή Περίοδο της Βισάνθης βρέθηκαν στο γειτονικό Πάνιδο. Από τα κείμενα των αρχαίων και των Ρωμαίων ιστορικών δεν προκύπτουν σημαντικές πληροφορίες. Δίνονται μόνο παροδικές αναφορές. (Μαμώνη 2001, Παπακώστας 2010, Μαυρίδης 2003).

Κατά τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες το όνομά της ήταν Resisto ή Registo. Ο Ιουστινιανός ο Α΄ την οχύρωσε γιατί οι κατά καιρούς επιδρομείς της Θράκης είχαν πάντα σαν σκοπό την έξοδο στη θάλασσα που είναι η Ραιδεστός. (Προκόπιος - σύγχρονη έκδοση 1971). Εξελίχθηκε σε εμπορικό και οικονομικό κέντρο. Το πλήθος των ονομασιών της δείχνει το πώς η εμπορική δραστηριότητα αλλάζει τον στατικό χαρακτήρα της αγροτικής ζωής: Raedestos, Redestas, Redestos, Redisco, Rodesto, Rodestol, Rodestus, Rodischo, Rodistus, Rodosto, Rodostus, Roesto, Rostho, Rothostoca, Rudischo, Rudustu και Ruysto. (Külzer 2008). Στους νεώτερους χρόνους Tekfur Dag και Tekirdağ. Οι αναφορές των συγγραφέων και των ταξιδιωτών είναι τώρα ενθουσιώδεις και εγκωμιαστικές.

Ο πρώτος υπολογίσιμος οικισμός κοντά στη σημερινή της θέση ήταν η αδελφή πόλη της Περίνθου ή Ηράκλειας, η οποία βρίσκεται σε απόσταση 30 χλμ. από τη Ραιδεστό.

Η ιστορία της Ραιδεστού ξεκινά από την προϊστορική εποχή, όπως μαρτυρούν τα άφθονα ευρήματα που κατά καιρούς μας χαρίζουν η γη της Θράκης και οι αρχαιολόγοι. Η Θράκη κατά την αρχαϊκή και κλασσική εποχή ήταν οργανωμένη σε επικράτειες ανάλογα προς τη φυλετική σύσταση του πληθυσμού. Κατάσπαρτη είναι η γη της Θράκης από τύμβους, ταφικά μνημεία βασιλέων και ευγενών της αρχαίας χώρας.

Κατά τον 4^ο και 5^ο π.Χ. αιώνα η Θράκη εξελληνίστηκε. Με την άνοδο της Ρωμαϊκής δύναμης η Θράκη κατακτήθηκε τον 1^ο π.Χ. αιώνα από τους Ρωμαίους. Το 50 μ.Χ. η Πέρινθος αναγνωρίστηκε από τους Ρωμαίους ως διοικητικό κέντρο της επαρχίας της Θράκης.

Τον 5^ο μ.Χ αιώνα η Θράκη πέρασε στην κυριαρχία της Βυζαντινής πλέον Αυτοκρατορίας. Τα πλούσια εδάφη της περιοχής της Ραιδεστού και η γειτνίαση προς την Κωνσταντινούπολη ήταν πηγή μεγάλων εσόδων. Η σταθερότητα που δημιούργησε η βυζαντινή διοίκηση παγίωσε την ευημερία της Ραιδεστού και δημιούργησε μία τάξη και μία παράδοση.

Η Ηράκλεια, η αρχαία Πέρινθος, πόλη ιστορική και αποικία των Σαμίων και αυτή, "αρχαία και διάσημη", όπως την αποκαλεί ο Τάκιτος, ήταν η πρωτεύουσα της Θράκης. Οι ίδιοι οι Περίνθιοι χαρακτήριζαν την πόλη τους ως "διττοθαλασσούσα", όπως αναγράφεται σε αρχαία νομίσματα της Περίνθου. Μετά την επισκίασαν η Κωνσταντινούπολη και η γειτονική Ραιδεστός. Εδώ κήρυξε ο Πρωτόκλητος Απόστολος Ανδρέας και ίδρυσε τη Μητρόπολη Ηράκλειας, της οποίας Επισκοπή έγινε η Ραιδεστός. Αυτή ήταν η πρώτη Μητρόπολη που ιδρύθηκε σε ευρωπαϊκό έδαφος.

Μετά την κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού Κράτους η Ηράκλεια έγινε η δεύτερη μετά το Βυζάντιο πόλη και έγινε έδρα της πρώτης μητροπολιτικής περιφέρειας της βυζαντινής εκκλησίας. Έτσι, εξασφαλίζεται κατά τους βυζαντινούς η αποστολικότητα και η οικουμενικότητα του Πατριαρχικού Θρόνου της Νέας Ρώμης και καταρρίπτεται ο ισχυρισμός των Λατίνων για τα "πρωτεία" της Ρώμης. Με την παρακμή της Ηράκλειας, η Μητρόπολη Ηράκλειας μετετράπη σε Μητρόπολη Ηράκλειας και Ραιδεστού, (1694). (Μαυρίδης 2003). Τη Μητρόπολη Ηράκλειας και Ραιδεστού ελάμπρυναν κατά τον 18^ο αιώνα με την παρουσία και τη διοίκησή τους πέντε αρχιερείς καταγόμενοι όλοι από τη νήσο Λέρο. Οι αρχιερείς ονομάζονταν κατά χρονολογική σειρά: Γεννάδιος, Γεράσιμος, Μεθόδιος, Μελέτιος και Ιγνάτιος. Το μέγεθος των προσφορών τους στην εκπαίδευση και στην κοινωνική εξέλιξη μαρτυρείται από πλήθος πηγών. Αφιέρωσαν ναούς και πρόσφεραν μεγάλα χρηματικά ποσά στην εκπαίδευση. Ήταν λόγιοι. Εξέδωσαν σπουδαία συγγράμματα και συνετέλεσαν στην ανύψωση του κοινωνικού αισθήματος και της γενικής παιδείας. (Μαμώνη 2001).

Σύμφωνα με τον Προκόπιο η Ραιδεστός ήταν " ευλιμένη ", τόσο που ο Ιουστινιανός, " … ανέστησε πόλιν, τείχει μεν ερύμνην, μεγέθει δε διαφερόντως υπέρογκον ". Τα ισχυρά τείχη της Ραιδεστού ισοπέδωσε το 813 ο μαινόμενος Κρούμος. Τα τείχη ξανακτίστηκαν και η Ραιδεστός παρέμεινε κάστρο μέχρι την τουρκική κατάκτηση από τον Σουλεϋμάν Γαζή Πασά το 1357. Τον 13° αιώνα, καθολικοί μοναχοί διατηρούσαν στη Ραιδεστό ξενοδοχείο για τους δυτικούς προσκυνητές οι οποίοι ταξίδευαν προς τους Άγιους Τόπους.

Η κοινοτική παράδοση και η διάθεση αγαθοεργίας και ευεργετισμού είναι μακρόχρονη και σταθερή στη Ραιδεστό. (Μαυρίδης 2003). Το 1071 ο πολιτικός και λόγιος Μιχαήλ Ατταλειάτης (1030-1080), ο οποίος ήταν και αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας, συγκλητικός και δικαστής ίδρυσε στη Ραιδεστό, όπου είχε μεγάλα κτήματα και σημαντική περιουσία, το πτωχοκομείο του Πανοικτήρμονος κοντά στην Εκκλησία του Χριστού, όπου σήμερα το Ρουστέμ Πασά Τζαμί. Το πτωχοκομείο στεγάστηκε σε παλιό κτήριο κατεστραμμένο από τους σεισμούς, το οποίο επισκευάστηκε. (Μαμώνη 2001, Μαυρίδης 2003) Ο Ατταλειάτης είναι ευρύτερα γνωστός ως συγγραφέας μιας "Ιστορίας" που καλύπτει τα ταραγμένα χρόνια 1034-1080.

Το πτωχοκομείο του Ατταλειάτη βασιζόταν σε γραπτούς κανόνες για τη λειτουργία του. Ο Ατταλειάτης, φρόντισε να προικίσει το πτωχοκομείο με έσοδα για τη λειτουργία του και να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Ο Μιχαήλ Ατταλειάτης είχε την πρόνοια να συγγράψει και ένα κανονισμό (Dumbarton Oaks 1), που αναφέρει την οργάνωση και όλες τις σκέψεις του και τις ιδέες του για τη μακροημέρευση του πτωχοκομείου, το οποίο ονόμασε "Πτωχοκομείο του Πανοικτήρμονος Χριστού". Δυσπιστούσε στις προθέσεις του κρατικού μηχανισμού, ο οποίος βυσσοδομούσε κατά των θρησκευτικών ιδρυμάτων και φρόντιζε για την κατάσχεση της περιουσίας τους. Στο κείμενο αυτό υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την πόλη και το "Κάστρον Ραιδεστού" ή "Κάστρο", όπως αργότερα αναφερόταν η πόλη. (Dumbarton Oaks 1). Οι κάτοικοι μάλιστα του εσωτερικού πυρήνα της Ραιδεστού αναφέρονταν μέχρι πρόσφατα ως "Καστριανοί"[1]. Ώστε με την ταύτιση των εκκλησιών και των πυλών του κάστρου, που αναφέρει ο Ατταλειάτης, θα μπορέσει ίσως κανείς να ανασυνθέσει τη μορφή της πόλης κατά τον 11^ο αιώνα μ.Χ. Ο Ατταλειάτης αναφέρει θρησκευτικά κτίσματα ευρισκόμενα έξω από τη Δυτική Πύλη της πόλης της Ραιδεστού. Ο ίδιος είχε αναγείρει, στο πλαίσιο της οικονομικής του δραστηριότητας, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα στο ίδια περιοχή.

Στην αμβλυγώνια τριγωνική περιοχή του κέντρου της πόλης της Ραιδεστού, της οποίας η μεγάλη πλευρά είναι η ακτή της Προποντίδας, δεν υπάρχουν τζαμιά και μιναρέδες. Είναι πιθανό το "Κάστρον Ραιδεστού" με τις τέσσερις πύλες να ήταν πολεοδομικά σχεδιασμένο, ώστε να υπακούει στη μυστική ρωμαϊκή και βυζαντινή πολεοδομική οργάνωση, σύμφωνα με την οποία ο χώρος να καθαγιάζεται με ιερά σύμβολα ή ναούς. Ωστόσο, γνωρίζουμε τόσα λίγα για τους βυζαντινούς ναούς της πόλης που δεν είναι δυνατόν ακόμη να μελετήσουμε τέτοιες πιθανότητες. Ο μόνος βυζαντινός ναός της πόλης ήταν, μέχρι το 1935, η μικρή εκκλησία της Παναγίας της Ρευματοκρατόρισσας στην παραλία της Ραιδεστού. Αλλά, και η εκκλησία αυτή είχε χάσει πολλά από τα βυζαντινά χαρακτηριστικά της μετά από αλλεπάλληλες επισκευές και αναδομήσεις.

Κατά το μακρό χρονικό διάστημα μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1357, το κέντρο της πόλης παρέμεινε στα χέρια των Ρωμηών. Από ό,τι γνωρίζω για τις πόλεις της Θράκης, κάτι παρόμοιο συνέβη μόνο στην Ξάνθη. Αυτό φαίνεται να έγινε στις πόλεις αυτές, γιατί οι ρωμαίικες κοινότητες εκμεταλλευόμενες εμπορικά τα αγροτικά προϊόντα και τον καπνό, διέθεταν πάντα ισχυρή οικονομική βάση και ήταν αναντικατάστατες. Ένας πιθανός πρόσθετος λόγος, επίσης είναι η κατάκτηση των πόλεων αυτών από τους Τούρκους μετά από συνθηκολόγηση. Σύμφωνα με μαρτυρίες, που προφορικά επιβίωσαν μέχρι σήμερα, η πόλη της Ραιδεστού συνθηκολόγησε μετά από κρατερή μάχη στον περίβολο του τείχους της (1357) και σε τόπο που ονομάσθηκε Σεχιτλέρ Μεζαρί (Νεκροταφείο των Μαρτύρων). Η Συνθήκη και οι όροι της παράδοσης εσώζοντο, μέχρι τη μεγάλη πυρκαγιά του 1826, στη βιβλιοθήκη της Μητρόπολης. Ένας όρος της Συνθήκης αφορούσε την απαλλαγή των κατοίκων της πόλης από την υποχρέωση να τρέφουν και να στεγάζουν τους Οθωμανούς στρατιώτες. Ο όρος αυτός αποδείχθηκε πολύ σημαντικός, αφού η Ραιδεστός έγινε σημείο συνάντησης των οθωμανικών στρατιών κατά τις εκστρατείες τους προς την Ευρώπη.

Ακολούθησε η εγκατάσταση των νεοφερμένων στην πόλη, όπου κατάλαβαν μέρος του κέντρου της περιορίζοντας τους χριστιανούς στις παράλιες συνοικίες. Δεν μας είναι γνωστό ποιες από τις βυζαντινές εκκλησίες παρέμειναν στα χέρια της ρωμαίικης κοινότητας.

Το 1556 κατά την εποχή της βασιλείας του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, ο Bεζύρης Ρουστέμ Πασάς θέλησε να ανοικοδομήσει στη Ραιδεστό ισλαμικό κουλλιγιέ που κατά την τουρκική παράδοση ήταν το ιδανικό της ισλαμικής πολεοδομίας. Το κουλλιγιέ[2] (Μαυρίδης 2010) θα περιελάμβανε κοινωνικά κτίσματα και ανεγέρθη τελικώς στην περιοχή του λόφου της παραλίας, όπου πριν υπήρχε η βυζαντινή εκκλησία του Χριστού και το "Κάστρον Ραιδεστού". Η ανέγερση του κουλλιγιέ απαίτησε μία μεγάλη εργατική δύναμη, η οποία προήλθε από την Αρμενία.

Ο ελληνικός πληθυσμός της Ραιδεστού, ο οποίος ήταν στην πλειονότητά του αστικός, είχε για κύρια ασχολία το εμπόριο και κυρίως το διαμετακομιστικό εμπόριο που σε μερικούς προσπόριζε μεγάλο πλούτο. Αυτό γινόταν παλαιόθεν. Οι Ρωμηοί έμποροι και βιοτέχνες ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες κατά τα πρότυπα της Τουρκοκρατίας στη Θράκη. Οι συντεχνίες ρύθμιζαν τις δραστηριότητές τους σύμφωνα με γραπτά καταστατικά. Η Ραιδεστός ήταν πάντα μία σημαντική εμπορική πόλη. Κατά τον Μιχαήλ Ατταλειάτη, "εν τω κάστρω τη Ραιδεστώ κατάγουσιν άμαξαι τον σίτον πολλαί".(Κανάκης 1997).

Τον 11° αιώνα, επί αυτοκρατορίας Μιχαήλ Δούκα, ο αμφιλεγόμενος Λογοθέτης του Δρόμου (Πρωθυπουργός) Νικηφόρος (Νικηφορίτζης), προσπάθησε με μεταρρυθμιστικές ενέργειες να ανασυγκροτήσει την οικονομία της Αυτοκρατορίας. στη Ραιδεστό ίδρυσε "φούνδακα" (μεγάλη αποθήκη) με χαρακτήρα μονοπωλίου του σίτου, σε μία προσπάθεια να κρατικοποιήσει το εμπόριο του σίτου, να εξασφαλίσει την τροφοδοσία της Κωνσταντινούπολης, να κατανείμει δίκαια τους φόρους και να περιορίσει την κερδοσκοπία. Τον φούνδακα διοικούσε ο φουνδακάριος, ο οποίος επέβαλε τα φορολογικά τέλη και κατένειμε τον σίτο σε εμπόρους (σιτοκάπηλους) που διέθεταν καταστήματα μέσα στον φούνδακα, ίσως παρόμοια με τα καταστήματα που σήμερα υπάρχουν. Το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό και προκάλεσε λαϊκή αγανάκτηση, που κατέληξε σε στάση και καταστροφή της μεγάλης σιταποθήκης. Δεν είναι γνωστό αν τέτοια σιταποθήκη υπήρχε μόνο στη Ραιδεστό, ή αν υπήρχαν φούνδακες και σε άλλες πόλεις της Αυτοκρατορίας.

Με την τουρκική κατάκτηση παγιώνεται στη Θράκη μία σταθερή κατάσταση, όπως απόδεικνύουν οι εντυπώσεις και τα σχόλια των ξένων ταξιδιωτών. Έτσι, μπορεί να ερμηνευθεί η περιγραφή της "Νεωτερικής Γεωγραφίας" των Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγορίου Κωνσταντά (1781): "Ραιδεστός, πόλι ονομαστή, μεγάλη και πολυάνθρωπη με θρόνο αρχιεπισκόπου". Ανάλογα αναφέρει για τη Ραιδεστό, πιο παλιά, ο σταυροφόρος και χρονογράφος Γοδεφρίδος Βιλαρδουίνος στο "Χρονικό της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης" (1204): "… κατοικημένη από Έλληνες…" , " … πολύ πλούσια και δυνατή και μεγάλη… από τις καλύτερες πόλεις της Ρωμανίας…" , " … σε μία από τις καλύτερες τοποθεσίες…". Αλλά και για τον Μάρκο Αντώνιο Κατσαΐτη (1742), η Ραιδεστός είναι "πόλη δοξασμένη από τις πιο ενδιαφέρουσες της Τουρκίας".

Τον 12^ο αιώνα μαρτυρείται η εγκατάσταση Βενετών εμπόρων στη Ραιδεστό. Ο αυτοκράτορας μάλιστα, υπόγραψε σύμβαση με τους Βενετούς, παρέχοντάς τους και εμπορικά προνόμια. Το 1202 η Δ΄ Σταυροφορία κάνει τη Ραιδεστό τμήμα των ενετικών κτήσεων. Με την κατάλυση και διαμοιρασμό της Αυτοκρατορίας το 1204, η Ραιδεστός, όπως και οι άλλες εμπορικές πόλεις της Προποντίδας, έπεσε στο μερίδιο της Βενετίας. Τον 13^ο αιώνα αντικαθιστούν τους Βενετούς, οι Γενουάτες. Η ληστρική "Καταλανική Εταιρεία" καταλαμβάνει τη Ραιδεστό το 1306 και την καθιστά, λόγω της κεντρικής θέσης της, έδρα της δράσης της. Οι Έλληνες κάτοικοι εσφάγησαν. Τον 14^ο αιώνα η πόλη γεμίζει Καταλανούς και Ιταλούς εμπόρους, που απομυζούν την παρηκμασμένη αυτοκρατορία. Μέχρι πρόσφατα υπήρχαν στην πόλη λεβαντίνοι έμποροι. Ο καπουτσίνος Robert de Dreux χαρακτηρίζει τη Ραιδεστό το 1669 "... ωραιότατη και εμπορικότατη ...", "... με καθημερινή συγκοινωνία με την Κωνσταντινούπολη..." .

Ο εξόριστος Κελεμέν Μίκες περιγράφει την πόλη στις 28.5.1720 ως "ευχάριστη, γραφική, πολύ μεγάλη και εξευγενισμένη με τα γύρω χωράφια καλλιεργημένα έτσι που να μοιάζουν με φροντισμένους κήπους…" , "… πολύ ευχάριστη η θέα της και τέρπει το βλέμμα…", "κτισμένη στην παραλία με αμπέλια γύρω-γύρω…", "… το φαγητό άφθονο και καλό…" (Kelemen Mikes, έκδοση 2000).

Ο Κελεμέν Μίκες αναφέρει το 1721 ότι η πόλη της Ραιδεστού χωριζόταν σε τέσσερα τμήματα (Ρωμηοί, Τούρκοι, Αρμένιοι και Εβραίοι), χωρίς οι κάτοικοί τους να αναμειγνύονται· έτσι, που στις συχνές επιδημίες χολέρας, συνέβαινε να μην εξαπλώνεται η επιδημία από τη μία εθνότητα στην άλλη και πολλοί μαχαλάδες να μένουν απρόσβλητοι.

Με την ερήμωση της Θράκης τους τρεις αιώνες που ακολούθησαν την τουρκική κατάκτηση, η οικονομία της Θράκης κατέρρευσε και περιορίστηκε σε μία κλειστή οικονομία με αυτάρκεια και εξαφάνιση των εμπορικών συναλλαγών. Κατά τους τρεις αιώνες, 15^ο - 16^ο -17^ο σημειώνονται μαζικές μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών από το Αιγαίο προς την Ασία και τη Θράκη και από την κυρίως Ελλάδα προς τη Μικρά Ασία. Είναι η εποχή κατά την οποία ο Ελληνισμός ετοιμάζεται να αναγεννηθεί. Οι εμπορικές κοινότητες ευημερούν και διαμορφώνουν την ταυτότητα και τον χαρακτήρα του χριστιανικού πληθυσμού. Η περιοχή της Ραιδεστού με τα 28 χωριά των Γανόχωρων και τις απέραντες εκτάσεις στις πλαγιές του Ιερού Όρους (Tekfur Dag) είναι ελκυστική, τόσο που μεγάλος αριθμός Ελλήνων από το Αιγαίο και την Πελοπόννησο εγκαθίστανται εκεί.

Με τις προϋποθέσεις αυτές κατά το τέλος του 17^ου αιώνα, η Ραιδεστός αναδεικνύεται και πάλι ως το κέντρο συγκέντρωσης και εξαγωγής της πλούσιας αγροτικής παραγωγής της θρακικής ενδοχώρας (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, βρώμη, καναρόσπορος, λιναρόσπορος, σησάμι, δέρματα, γαλακτοκομικά, υφάσματα, υφαντά). Ο Κελεμέν Μίκες αναφέρει το 1721, ότι κατά την εποχή της σοδειάς κάπου 300 κάρα γεμάτα αγροτικά προϊόντα συνωθούνταν στην πόλη κάθε μέρα. Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι από την Αδριανούπολη, την Κεσσάνη, τις Σαράντα Εκκλησιές, τη Βιζύη, την Αρκαδιούπολη, τα Γανόχωρα και τη Μακρά Γέφυρα, μετέφεραν με βοϊδάμαξες και καραβάνια από καμήλες την παραγωγή τους στη Ραιδεστό.

Τόπος των συναλλαγών ήταν η αγορά και τα καφενεία, που βρισκόταν πίσω από τα σωζόμενα σήμερα εμπορικά κτήρια. Εκεί, τα προϊόντα αγοράζονταν και αποθηκεύονταν από χονδρέμπορους, στους οποίους βαθμιαία κυριάρχησαν οι Έλληνες, που τα μεταπωλούσαν χονδρικά μεταφορτώνοντάς τα σε πλοία προς την Κωνσταντινούπολη και τα μεγάλα λιμάνια της Μεσογειακής Ευρώπης. Τα πλοία έφερναν στο λιμάνι της Ραιδεστού έλαια, προϊόντα των νησιών του Αιγαίου, σαπούνι, εσπεριδοειδή, υφάσματα, μηχανήματα και αποικιακά. Τις δραστηριότητες αυτές υποστήριζαν οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες της Ραιδεστού, Ρωμηοί και αυτοί, που ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες. Οι πολυπληθείς Αρμένιοι της Ραιδεστού, είχαν έρθει από την Ανατολή και ήταν έμποροι και τεχνίτες και κυρίως σιδηρουργοί που κατασκεύαζαν γεωργικά εργαλεία (τσιλιγκίρηδες). Κατά τις αρχές του 20^ού αιώνα λειτουργούσαν στη Ραιδεστό τρεις τράπεζες, μία των οποίων ήταν η "Τράπεζα Μυτιλήνης".

Η Ραιδεστός ήταν από τη βυζαντινή εποχή προνομιακός τόπος για εξορία επισήμων προσώπων. Το 1720 ο Ούγγρος επαναστάτης πρίγκιπας Φραγκίσκος Β΄ Ρακότσι, φυγάς μετά τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699), εγκαθίσταται στη Ραιδεστό ως εξόριστος μέχρι το θάνατό του το 1735. Ο πρίγκιπας ακολουθείτο από πλήθος αυλικών, συμπολεμιστών και συνεργατών, μεταξύ των οποίων ο συγγραφέας Κελεμέν Μίκες. (Kelemen Mikes, έκδοση 2000). Η ομάδα των Ούγγρων εξόριστων αγόρασε συστάδα σπιτιών στον σημερινό Φραγκομαχαλά τα οποία συνέδεσε με υπόγειες σήραγγες. Υπήρχαν ακόμη απόγονοί τους μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα.

Δεν είναι γνωστό το πώς άρχισε η κατασκευή και η χρήση ξύλινων σπιτιών, τα οποία αποτελούσαν τον κύριο τύπο κατοικίας σε όλη την περιοχή γύρω από τις θάλασσες του Βόρειου Αιγαίου και της Προποντίδας, όπως και σε μεγάλο μήκος της ακτογραμμής της Μαύρης Θάλασσας. Δεν είναι επίσης γνωστό πότε η Ραιδεστός έφτασε να είναι κτισμένη καθ΄ ολοκληρίαν από ξύλο. Οι μόνες μη ξύλινες κατασκευές ήταν αυτές του κράτους και των θρησκευτικών αρχών, οι οποίες για λόγους κύρους και διάρκειας κατασκεύαζαν πέτρινα κτήρια. Η πόλη έδινε έτσι την εντύπωση μιας συμπαγούς ξύλινης μάζας με τα χρώματα του καμένου μαυρισμένου ξύλου που απλώνεται δίπλα στη θάλασσα. Οι μαχαλάδες αποτελούνταν από ομοιόμορφα ξύλινα σπίτια σε μια συμπαγή γκρίζα μάζα. Η εικόνα των κτισμάτων αυτών είναι χαρακτηριστική. Ο πολύμορφος εκλεκτικισμός χαρακτηριστικό στοιχείο των πόλεων του 19^ου αιώνα δεν υπάρχει εδώ, όπως δεν υπάρχει ο δυτικότροπος εκλεκτικισμός που υιοθέτησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία για να υποστηρίξει την προσπάθεια εκσυγχρονισμού της.

Τα ξύλινα σπίτια βρίσκονται σήμερα στο τελευταίο στάδιο της αποσύνθεσής τους και διασώζονται σε μικρές ομάδες ή μεμονωμένα μέσα στη θάλασσα των πολυκατοικιών. Έχουν βέβαια προστατευθεί νομοθετικά ως διατηρητέα. Αυτό όμως είναι μάλλον σφάλμα, γιατί τα ξύλινα σπίτια έμειναν μοναχικά μέσα σε μπετόν που τα απαξιώνει αισθητικά, αλλά δημιουργεί και πολλούς τρόπους για την αποσύνθεσή τους. Εκείνο που θα τα έσωζε ήταν η κήρυξη ολόκληρου του οικισμού ως διατηρητέου.

Συνεκτική δύναμη του Ανατολικού Ελληνισμού υπό την Οθωμανική κυριαρχία ήταν η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι κατακτητές Οθωμανοί, με την ιδιαίτερη πείρα που διέθεταν από την πολιτική ζωή της Κεντρικής Ασίας και την διαχείριση μεγάλου αριθμού αιγοπροβάτων, επινόησαν πρωτότυπα διοικητικά σχήματα, ως ποιμένες ανθρώπων. Ένα από αυτά, που είχε μεγάλη σημασία για τους Έλληνες, ήταν και το ρωμαίικο μιλλιέτ, το οποίο περιελάμβανε όλους τους χριστιανούς που ακολουθούσαν την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Στα πλαίσια αυτά οι Τούρκοι παρεχώρησαν προνόμια στον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, ώστε να κρατηθεί η συνοχή του ρωμαίικου μιλλιέτ και να συνεργαστούν μαζί του χωρίς προβλήματα. Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία συνειδητοποίησε το πρόβλημα και οργανώθηκε έτσι ώστε να διοικεί ολόκληρο το Ορθόδοξο μιλλιέτ, χωρίς τη μεσολάβηση της Οθωμανικής Διοίκησης. Το σύστημα αυτό απεδείχθη αποδοτικό και επιτυχές και κράτησε από το 1453 μέχρι το 1920, ενώ υπάρχουν ακόμη ίχνη του. Οι ευνοημένοι από τη νομοθεσία Ρωμηοί προσπάθησαν να κρατήσουν τις προνομιακές ρυθμίσεις και να επωφεληθούν τα μέγιστα από αυτές. Έτσι, οι κοινότητες οργανώθηκαν σε ανεξάρτητες ομάδες οι οποίες διοικούνταν από εκλεκτά μέλη τους, τους Δημογέροντες. Κεφαλή και ηγεσία της κοινότητας ήταν ο κατά τόπον Μητροπολίτης.

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος (1854) και οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που έδιναν προνόμια στις μειονότητες (Τανζιμάτ 1839 και 1855) ωφέλησαν πολύ τους Οθωμανούς Έλληνες, οι οποίοι με ραγδαίους ρυθμούς ανήλθαν κοινωνικά και αποτέλεσαν μέρος της αστικής τάξης της Αυτοκρατορίας. Η κοινωνική και οικονομική επιτυχία των Ελλήνων της Αυτοκρατορίας οφείλεται στην ελευθερία της δράσης που παρεχώρησε η Οθωμανική Διοίκηση στις πολλές μειονότητες που την κατοικούσαν. Οι Έλληνες, περισσότερο από τους άλλους λαούς, διέπρεψαν στην επιστήμη, την οικονομία και το εμπόριο. Ο κοσμοπολιτισμός τους τούς επέτρεπε να διεκδικούν ανώτερες θέσεις στην οικονομία, αφού δεν μπορούσαν να σταδιοδρομήσουν στον διοικητικό δημόσιο τομέα ή τον στρατό. Γνώριζαν γλώσσες, είχαν ταξιδεύσει και μπορούσαν να σταθούν σε σύγχρονα περιβάλλοντα. Παράλληλα, κυριαρχούσαν στις εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις και στον τραπεζικό τομέα.

Ιδιαίτερο πεδίο δράσης και δημιουργίας για τους Ρωμηούς υπηκόους της Αυτοκρατορίας ήταν η παιδεία. Εκεί η νομοθεσία του Τανζιμάτ επέτρεπε μεγάλο εύρος δράσης για τις σχολικές επιτροπές και την ίδια τη διοίκηση των κοινοτήτων. Από τον 17^ο αιώνα οι κοινότητες επιδίωξαν την ανέγερση σχολείων και την προσέλκυση διδασκάλων με τα κατάλληλα προσόντα.

Οι ελληνικές κοινότητες κατά την Τουρκοκρατία αποτελούν σπουδαίο, αλλά λίγο γνωστό επίτευγμα. Την απαθλίωση και την εξάρθρωση του Θρακικού Ελληνισμού κατά τους δύο πρώτους αιώνες μετά την Άλωση, ακολούθησε η ανασύνταξή του. Η μακραίωνη πολιτική παράδοση του Ελληνισμού συνδυάζεται με την εκκλησιαστική ευχαριστιακή σύναξη μέσα στην εμπειρία του κοινοτικού συστήματος. Ο θεσμός των κοινοτήτων ανήκει στους μεσοβυζαντινούς χρόνους, όταν αναφέρονται κοινότητες διοικημένες από "πρωτεύοντες και πατέρες των πόλεων". Η αυτοδιοίκηση των κοινοτήτων είναι ένα λαμπρό παράδειγμα υπεύθυνης κοινωνικής δημοκρατίας, αλληλεγγύης, φιλανθρωπίας, επαγγελματικής συντεχνιακής οργάνωσης και συνείδησης της αξίας της παιδείας. Πρόκειται στην ουσία για ένα επιτυχές πολίτικο σύστημα, που βασίζεται σε μία αντίληψη συμμετοχικής άμεσης δημοκρατίας και έχει ως πυρήνα το ανθρώπινο πρόσωπο. Η κοινοτική οργάνωση συμπληρώνεται με την ίδρυση σχολειών και αποτελεί ένα από τα προνομία της Μεγάλης Εκκλησίας. Παράλληλα, οι Ρωμηοί επαγγελματίες οργανώνονταν οικονομικά σε συντεχνίες (ισνάφια, τουρκικά εσναφλάρ). Οι συντεχνίες ήταν στενοί σύνδεσμοι ομότεχνων και είναι συνέχεια της ανάλογης βυζαντινής πρακτικής. Τις συντεχνίες ανέχτηκαν οι Τούρκοι γιατί συνέφεραν οικονομικά.

Οι άπιστοι "τζιμμήδες", υπήκοοι δεύτερης κατηγορίας, ανέρχονται με τη βοήθεια της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) και της οθωμανικής μεταρρύθμισης του "Τανζιμάτ" (1839) και γίνονται η αστική τάξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι οι Ρωμηοί της "καθ' ημάς Ανατολής", οργανωμένοι σε κοινότητες πολιτικά υποταγμένες αλλά πολιτιστικά και οικονομικά κυρίαρχες.

Η πιο σπουδαία δραστηριότητα των κοινοτήτων, η παιδεία, πραγματώνεται κατά τον 19^ο αιώνα με τους συλλόγους. Η ιστορία των εκπαιδευτικών συλλόγων της Θράκης, (Μαμώνη 1968, Μαυρίδης 2003, Μαυρίδης 2006), αρχίζει με την ίδρυση του "Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως" το 1861, που αμέσως ανέπτυξε λαμπρή δράση ως οργανωτής της εκπαίδευσης του αλύτρωτου Ελληνισμού. Γρήγορα, παρόμοιοι σύλλογοι ιδρύθηκαν σε όλη τη Θράκη. Το 1872 ιδρύεται στην Αδριανούπολη ο "Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως". Τα μέλη αποκαλούνταν μεταξύ τους αδελφοί. Οι τάσεις αυτές ενισχύονται από τους εθνικιστικούς ανταγωνισμούς που επικρατούν στη Βαλκανική πριν και, κυρίως, μετά το 1878. Η βουλγαρική εθνικιστική αφύπνιση μαζί με την απειλή του πανσλαβισμού, της προσχώρησης στη Βουλγαρική Εξαρχία και την απειλούμενη εθνική ταυτότητα των Ρωμηών, οδηγούν τους Ρωμηούς αστούς της Κωνσταντινούπολης σε ανάληψη δράσης.

Στη Ραιδεστό, ιδρύεται το 1871 ο "Θρακικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ραιδεστού", που το 1897 επαναλαμβάνει τη δράση του ως "Αναγνωστήριον η Βισάνθη". Το παράδειγμα της Ραιδεστού ακολούθησε ολόκληρη η περιφέρειά της. Στις αρχές του 20^ου αιώνα, υπήρχαν ανάλογοι σύλλογοι σχεδόν παντού γύρω από τη Ραιδεστό, ακόμη και σε μικρά χωριά και κοινότητες, ιδίως μάλιστα στην περιφέρεια των Γανόχωρων. Οι σύλλογοι της Μακεδονίας και της Θράκης υποστηρίζονται από τον "Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων", που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1869 υπό την αιγίδα του Υπουργείου των Εξωτερικών.

Οι σκοποί των συλλόγων ήταν κυρίως εκπαιδευτικοί και απέβλεπαν πρωτίστως στη μόρφωση της νεολαίας και δευτερευόντως των ενήλικων, φιλοδοξώντας στην ανάδειξη και τόνωση της ελληνικής εθνικής ταυτότητας. Ήταν μία έκφραση της ανόδου της ελληνικής εθνικής ιδέας. Στην ίδρυση και τη λειτουργία των συλλόγων πρωτοστατούσαν οι αστοί έμποροι και βιοτέχνες με θαυμαστό ζήλο και λαχτάρα για τη μόρφωση της νεολαίας. Η δράση αυτή ικανοποιεί το εθνικό τους αίσθημα και τους κάνει υπερήφανους.

Οι συντεχνίες των Ρωμηών κινητοποιούνται και προσφέρουν αφιλοκερδή ατομική εργασία. Οι κτίστες εργάζονται αμισθί για την ανέγερση σχολικών κτηρίων και μεγάρων για τους συλλόγους, ενώ οι πλούσιοι έμποροι ανταγωνίζονται σε δωρεές. Η αυταπάρνηση και η αυθυπέρβαση που ἐμπνεει η κοινοτική συνείδηση, οδηγεί τους πλούσιους εμπόρους στις ευεργεσίες. Ευεργέτες της Ραιδεστού είναι οι : Σταύρος και Πασχάλης Γεωργιάδης ("Γεωργιάδειον Αρρεναγωγείον", Νηπιαγωγείο), οι μεγαλέμποροι δημητριακών Κωνσταντίνος και Γεώργιος Θεοδωρίδης ("Θεοδωρίδεια Εκπαιδευτήρια") και ο Κ. Κωνσταντινίδης. Οι Έλληνες είναι περήφανοι για τους συλλόγους τους και η δράση τους είναι στα μάτια τους μία απόδειξη της ιδιαιτερότητας του πολιτισμού και της ιστορίας τους. Μετά την προσφυγιά, η δράση των συλλόγων αναφέρεται σαν απόδειξη του ανώτερου πολιτισμού των Ελλήνων. (Μαυρίδης 2003).

Στο Θρακικό Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Ραιδεστού υπήρχαν βιβλιοθήκη με αναγνωστήριο, συλλογή αρχαιοτήτων από την περιφέρεια της Ραιδεστού, συλλογή νομισμάτων, πινακοθήκη, αίθουσα για τη φιλαρμονική. Στο υπόγειο και προς τη θάλασσα λειτουργούσε κυλικείο. Ο Σύλλογος διοργάνωνε γιορτές και χορούς. Η συλλογή αρχαιοτήτων του Συλλόγου διασώζεται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο της Θεσσαλονίκης.

Ιδιαίτερη ήταν η ευσέβεια των Ραιδεστινών που ενέπνευσε και υποστήριξε την ανέγερση εκκλησιών, όπως και την επισκευή των εκκλησιών που κατέστρεφαν οι συχνοί σεισμοί και οι ενδημικές πυρκαγιές. Αναφέρεται πλήθος εκκλησιών οι οποίες σήμερα δεν υπάρχουν αλλά και δεν μπορούν να ταυτισθούν με τοποθεσίες. Πρέπει ακόμη να αναφερθεί η επίδοση των Ραιδεστινών στην ιερατική ψαλτική. Οι ψάλτες και οι μουσικοδιδάσκαλοι της Ραιδεστού ήταν γνωστοί σε ένα ευρύτερο χώρο που κάλυπτε την Προποντίδα και το Αιγαίο.

Ο Γάλλος αρχαιολόγος A. Dumont, κατά την αρχαιολογική περιήγηση της Θράκης το 1868, διαπιστώνει πως οι Έλληνες κατόρθωσαν μέσα στις αντιξοότητες να κρατήσουν τη γλώσσα τους και τον πολιτισμό τους. Χαρακτηριστική είναι η ζωντανή σχέση της Ελλήνων με τη λόγια παράδοση και η επιβίωση ενός ήθους, που εδράζεται σε μακραίωνες και δοκιμασμένες πολιτισμικές παραδόσεις. Στις βάσεις αυτές, η εγκύκλιος παιδεία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για πνευματική άνθηση και προσφέρει στέρεη γνώση.

Εντύπωση προκαλεί το 1871 στον ανταποκριτή της γαλλικής "Επιθεώρησης των Δύο Κόσμων", η προσήλωση των Ελλήνων στην παιδεία. Η προσήλωση των Ελλήνων στην παιδεία και η συνεχώς, έστω τυπολατρική, επιδίωξή της, παραμένει πάγια και ακλόνητη. Κατά τον ιστορικό Γεώργιο Φίνλεϋ, οι επαναστατημένοι Έλληνες είχαν μικρότερο ποσοστό αναλφαβητισμού από τους Δυτικούς Ευρωπαίους της εποχής της Εθνεγερσίας.

Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι, σε άσημο χωριό της περιφέρειας της Ραιδεστού, ο ταπεινός δάσκαλος διαθέτει προσωπική βιβλιοθήκη με κείμενα των Ελλήνων κλασικών. Μένει κατάπληκτος από την εμμονή των Ελλήνων να διαφυλάξουν την εθνική τους πολιτισμική ταυτότητα. Η παρουσία μιας ελληνικής εκλεπτυσμένης κοινωνίας είναι κυρίαρχη. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι οι Βούλγαροι τύπωσαν το πρώτο βιβλίο στη γλώσσα τους, μόλις το 1806.

Μια ανάμνηση του κοινοτικού πνεύματος μοιάζει να είναι σήμερα η προσπάθεια των Ελλήνων της Ανατολής και των απογόνων τους για τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης.

Με την παγκόσμια αναταραχή και αναδιάταξη του παγκόσμιου συστήματος στις δεκαετίες του 1910 και του 1920 άλλαξε και η ζωή των ανθρώπων. Πολλοί από αυτούς αναγκάσθηκαν να εκπατρισθούν λόγω της αναδιάταξης των συνόρων και της νέας διανομής του χώρου. Το Tekirdağ, ευρισκόμενο στο κέντρο της παγκόσμιας δίνης, που παρέσυρε λαούς και αυτοκρατορίες άλλαξε χαρακτήρα. Οι πολυπληθείς Αρμένιοι έφυγαν για την Ανατολή. Οι Έλληνες αναγκάσθηκαν να μετοικίσουν στην Ελλάδα. Η εγκατάλειψη του Tekirdağ από τον ελληνικό πληθυσμό εντάσσεται στη Συνθήκη της Λωζάννης, παρόλο που έγινε πριν την υπογραφή της Συνθήκης και αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης έγινε από τους Έλληνες τον Οκτώβριο του 1922, βάσει της Συνθήκης Ανακωχής των Μουδανιών. Οπωσδήποτε, όλες οι μετακινήσεις πληθυσμών που έγιναν πριν από τη Συμφωνία της Λωζάννης αθροίζουν αυτό που χαρακτηρίζουμε ως Ανταλλαγή των Πληθυσμών. Το Tekirdağ, όπως συμβαίνει και σε όλη την Ανατολή, χάνει τον κοσμοπολιτικό χαρακτήρα μιας πολυπολιτισμικής πόλης και αποκτά ομοιογενή χαρακτήρα.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 το Tekirdağ ακολούθησε την πορεία των αναπτυσσόμενων πόλεων και χάρη στην πλούσια αγροτική περιοχή που το περιβάλλει γιγαντώθηκε, ώστε σήμερα να αποτελεί μία εξελιγμένη, πλην χωρίς ιδιαίτερη γοητεία, ευρωπαϊκή πόλη. Τα τελευταία χρόνια η ανέγερση βιομηχανιών έδωσε στο Tekirdağ ένα πρόσθετο χαρακτήρα μοντερνισμού και επιχειρηματικότητας. Ωστόσο, η βαθειά ιστορικότητα του τόπου είναι ορατή και πλανάται αδιάκοπα πάνω από την πόλη.

Βιβλιογραφία: